Miejsce mobilizacji – Szlakiem Piłsudskiego

szlak pierwszej kadrowej

Krzeszowice – miasteczko położone ok. 25 km od Krakowa, w 1910 r. miejscowość zamieszkiwało w 311 domach 2619 osób.
Krzeszowice były drugim obok Krakowa miejscem zbiórki mobilizowanych oddziałów strzeleckich. Wiązało się to z pierwotnymi planami Piłsudskiego, które przewidywały wkroczenie do Zagłębia. Komendantem etapu i placu był początkowo Mieczysław Norwid-Neugebauer, a później Mieczysław Trojanowski. Dowództwo koncentrujących się oddziałów strzeleckich mieściło się w miejscowej szkole. Komenda placu w Krzeszowicach funkcjonowała do momentu wyjścia ostatniego uzupełnienia, który wyszedł 20 sierpnia 1914 r. W sumie z Krzeszowic wymaszerowało około 1500 strzelców i drużyniaków.
5 sierpnia przybył oddział Mieczysława Neugebauera „Norwida”, który objął komendę placu. W dalszą drogę do Miechowa, przez Racławice, Przeginię, Skałę i Słomniki „Norwid” wyruszył 7 sierpnia.
6 sierpnia przybył z Krakowa batalion Wacława Wieczorkiewicza „Scevoli”, liczący blisko 400 ludzi. Po uzbrojeniu wyruszył w dalszą drogę do Miechowa, przez Racławice, Przeginię, Skałę i Słomniki pod dowództwem „Norwida” 7 sierpnia.
Komendant Piłsudski wraz z Sosnkowskim wyjechali z Krakowa do Krzeszowic 6 sierpnia, gdzie dotarli w godzinach południowych. W Krzeszowicach Piłsudski odbył o 1.00 po południu odprawę wszystkich oficerów Strzelca i Drużyn wyjaśniając sytuację. Z Krzeszowic wysłał list do kpt. Józefa Rybaka, delegata Sztabu Generalnego i Naczelnej Komendy armii austriackiej przy oddziałach strzeleckich:
„Szanowny Panie Kapitanie! Nie jest dobrze, Panie Kapitanie. Przed chwilą gdy ogłosiłem że ludzie mają wziąć Werndle miałem bunt, z 36-48 ludzi natychmiast uznali siebie za oszukanych i dzięki tylko energii moich pomocników i mojemu wpływowi udało się to przeciąć. Teraz się dowiaduję od człowieka posłanego po broń, że i te Werndle są zdefektowane – nie mają bagnetów ani rzemieni do noszenia. Jeśli tak dalej pójdzie skończy się tem, zostanie się 3-4 ludzi silniejszych. […] Co do bagnetów werndlowskich i rzemieni czyż nie można przesłać je do Miechowa do dopełnienia? Czy przynajmniej tamte onuce tam są złożone? Nawet defektów nie mają. Naturalnie, że takie niedogodności całej szarzyzny muszą mnie opóźniać i zmuszają czas tracić na te rzeczy, które w walce do pracy mi są potrzebne.”
Z Krzeszowic wraz z oddziałem Mieczysława Norwida-Neugebauera wyruszył także Piłsudski. Maszerowali przez Paczółtowice. Granicę zaboru rosyjskiego przekroczono w Racławicach.
W liście do żony Ignacy Boerner pisał:
„Dnia 6 VIII o godz. 1 pp wyjechałem wraz z dr. Rouppertem do Krzeszowic, gdzie spotkaliśmy się już z trzema kompaniami naszego wojska złożoną z 350 ludzi. W Krzeszowicach nocowaliśmy i następnego dnia wyruszyliśmy pieszo przez Racławice do Pieskowej Skały. W Krzeszowicach przyłączył się do nas sztab nasz: Obywatel Piłsudski, jako głównodowodzący i obywatel Sosnkowski, jako szef sztabu.
Nie zapomnę nigdy w życiu tej podniosłej chwili, gdyśmy przekraczali kordon. Żołnierze wiwatowali, a nam starszyźnie łzy radości spływały z ócz. Nadzieje całego życia spełniały się, czuliśmy, że praca tyloletnia przynosi owoce”. Polacy zbrojnie wtargnęli w granice Królestwa, aby już nigdy Królestwa nie opuścić.
Piłsudski po przejściu kordonu przemówił do nas krótko po żołniersku: „Dużo przed wami ukrywałem, dużo moich zamiarów i życzeń nie spełniło się. Porywamy się na szalony czyn. Do tego czynu potrzebuję szalonych ludzi. Garstka nas, lecz ta garstka pójdzie naprzód na bój ze śmiertelnym naszym wrogiem. Nie spełnienie moich zamiarów przypieczętuję własnym życiem”.
Przekroczenie granicy w Racławicach upamiętnił Jerzy Kossak, malując obraz „My Pierwsza Brygada… Drużyny strzeleckie pod wodzą Józefa Piłsudskiego przekraczają granicę rosyjską (1914 r.)”. Józef Piłsudski konno, na czele swoich strzelców, w tumanach kurzu wkracza do Królestwa. Przy drodze leży powalony rosyjski słup graniczny. Wizja artysty, mija się z rzeczywistością. Słup graniczny wykopano dopiero kilka tygodni później i przewieziony do Krzeszowic. Austriacy uzbroili strzelców w przestarzale, jednostrzałowe karabiny Werndla, bez pasów i bez bagnetów, czego na obrazie nie widać.
Po przekroczeniu granicy oddziały strzelców pomaszerowały przez Racławice i Czubrowice, w kierunku Przegini, Gotkowic, Sąspowa i Skały. Tu mieszkańcy Skały wręczyli Piłsudskiemu srebrny ryngraf z Matką Boską Ostrobramską (nie był to ryngraf, z którym Marszałek został pochowany).
8 sierpnia wyrusza z Krakowa trzynaście zmobilizowanych kompanii, podzielonych na dwie grupy: Tadeusza Monasterskiego „Kordiana” i Tadeusza Furgalskiego „Wyrwy”, pod ogólnym dowództwem Mieczysława Trojanowskiego „Ryszarda”. Grupa „Wyrwy” dotarła do Krzeszowic tego samego dnia o godz. 15.
10 sierpnia z Krzeszowic wyrusza trzy kompanijny batalion pod dowództwem „Wyrwy”. Dociera idąca przez Czernichów i Zator, grupa „Kordiana”, który jak mówiono wyprowadził z Krakowa 6 kompanii, a przyprowadził batalion.
11 sierpnia przybyły z Krakowa 14 i 15 kompania pod dowództwem Kordiana Zamorskiego „Ignaca”. Wśród nich był oddział, w którym służył Józef Olszyna-Wilczyński:
„…wmaszerowaliśmy do Krzeszowic, gdzie rozłożyliśmy się do wypoczynku na jakimś trawniku we wschodniej części tej miejscowości, a ob. Ignacy poszedł się zameldować u ob. „Ryszarda ” (Trojanowski Mieczysław z Krakowskiego Zw. Strzel.), sprawującego dtwo zebranych w Krzeszowicach sił strzeleckich, na jego kwaterze. W Krzeszowicach kwaterowało lub biwakowało już dużo kompanii strzeleckich, które się tu z rozmaitych stron Małopolski gromadziły od kilku dni; my przyszliśmy tutaj już ostatni. Spotykałem tutaj na każdym kroku wielu znajomych mi z poprzedniej pracy drużyniackiej tak z Krakowa, jak i ze Lwowa. […] W kwaterze ob. Ryszarda i przed nią (zdaje mi się w budyneczku posterunku austriackiej żandarmerii w Krzeszowicach) wrzała gorączkowa praca nad ujęciem oddziałów strzeleckich w pewną całość organizacyjną i nad ich uzbrojeniem. Doskonale pamiętam, jak i ja, wezwany z kolei, ruszyłem z kompanią 15-tą po broń. Na jakimś placu, w pobliżu kwatery ob. Ryszarda, rozłożono dla nas na jakichś słupach telegraficznych (widocznie przygotowanych dla nowej trasy) ową niecierpliwie pożądaną broń. Były to starego typu, nieużywane już w czynnej armii austriackiej, jednostrzałowe karabiny Werndl’a z długimi, strasznie wyglądającymi, bagnetami”.
Znajdujące się w Krzeszowicach siły zorganizowano w cztery bataliony: I. – „Wyrwy”, II. – Aleksandra Łuczyńskiego „Narbutta”, III. – „Ignacego”, IV. – „Kordiana”, które wieczorem, oprócz „Wyrwy” wyruszył wcześniej, pomaszerowały w kierunku Skały, gdzie dotarły ranem 13 sierpnia.
Józef Piłsudski został Honorowym Obywatelem Miasta Krzeszowice w 1935 r.
Przemarsz oddziałów Piłsudskiego przez granicę zaboru rosyjskiego upamiętnia Pomnik Niepodległości odsłonięty w 1992 r. w Paczółtowicach. Front obelisku zdobi popiersie Piłsudskiego, na pozostałych stronach obelisku wyryto nazwiska 94 żołnierzy pochodzących z tych okolic.
Pomnik projektu Mariana Konarskiego, w kształcie obelisku, na którym ustawiono płaskorzeźbę orła. Pomnik upamiętnia legionistów Józefa Piłsudskiego pochodzących z tych okolic – na trzech stronach obelisku wyryto w sumie imiona i nazwiska 94 żołnierzy. Front obelisku zdobi popiersie Piłsudskiego, pod nim zaś widnieje napis:
1867-1935 / Komendant Józef Piłsudski / Pomnik / Niepodległości Polski / w Paczółtowicach / W dniu 7 sierpnia 1914 roku Oddziały Strzelców / dowodzone przez Komendanta Józefa Piłsudskiego / przekroczyły granicę zaboru rosyjskiego / Paczółtowice-Racławice / Żołnierzom z Paczółtowic, Dębnika i Żar / walczącym o Polskę Niepodległa w latach / 1914-1918-1921 wdzięczni rodacy / Chwałą synów są ich ojcowie / Sierpień 1992 / Pomnik wybudowano staraniem / Społecznego Komitetu Budowy Pomnika / Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krzeszowickiej.
Pomnik Niepodległości Polski znajduje się przy głównej drodze Paczółtowic około 200 m na wschód od kościoła.
W pobliskiej Nawojowej Górze, w 1934 r. odsłonięto Pomnik Niepodległości Polski upamiętniający wymarsz strzelców 6 sierpnia 1914 r. Pomnik zburzony w czasie II wojny światowej został zrekonstruowany w 1991 r. zwany też Pomnikiem Czynu Strzeleckiego. Został on wystawiony w 1934 r. w XX rocznicę wymarszu I Brygady Legionów Piłsudskiego. Z tego miejsca wyruszyli 6.VIII. 1914 roku młodzi rozpoczynając walkę. Pomnik stanął pierwotnie na skałkach po drugiej stronie skrzyżowania, a na cokole umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą Józefa Piłsudskiego. Zburzyli go w 1942 r. okupanci niemieccy. W 1991 r. przybrał on obecną postać i stanął w nowym miejscu, gdyż po skałkach pozostało jedynie wyrobisko.